1870'li yıllarda Sivrihisar'da Müftülük yapan Hasan Efendi, eski Şeriye Sicillerinden yararlanarak Nasreddin Hoca’nın hayatını yazmıştır.
Türkolog Mehmet Fuad Köprülüzȃde, “Nasreddin Hoca” isimli eserinin “Başlangıç” kısmında Hoca’mızın nerede ve ne zaman doğduğu hakkında şu bilgileri paylaşmaktadır:
“…Bundan otuz sene evvel Sivrihisar müftüsü iken vefat eden, Hasan Efendi’nin eski sicilȃttan (resmȋ belgelerin kaydedildiği büyük defter) iktibas ederek (aktararak) yazdığı Mecmȗȃ-i Maȃrif adlı yarım eserde Hoca’nın hayatına dair verilen tafsilat (açıklamalar), bu yukarı ki ma’lȗmȃta (bilinen şeyler) mutȃbık (uygun) bulunuyor. O tafsilata göre, Hoca Nasreddin 605’de Sivrihisar mülhakatından (bağlı olan yerler) Hortu karyesinde (köyünde) doğmuştur.” (Köprülüzȃde: 1918, s. 8, 9)
Bu bölümü göz önünde bulundurarak Fuat Köprülü (1890-1966), Nasreddin Hoca adlı kitabını 1917 yılında yazdığına göre Sivrihisar Müftüsü Hasan Efendi, 1887 yılında vefat etmiştir. Hasan Efendi, Nasreddin Hoca’nın hayatını yazarken eski sicilȃttan (resmȋ belgelerin kaydedildiği büyük defter) aktararak yazdığı belirtilmektedir. Ancak 1208 yılında Selçuklu Devleti var olduğu için Müftü Hasan Efendi'nin, bu bilgileri Selçuklular devrinden kalan şeriye sicillerinden alması mümkün değildir. Çünkü Selçuklulardan böyle bir şey günümüze ulaşmamıştır.
Fuat Köprülü'nün söz ettiği “Mecmua-i Maarif” adlı yazmayı bugüne kadar gördüğünü bildiren olmamıştı. Ancak yaptığım araştırmada İstanbul Bayezid Kütüphanesi Hakkı Tarık Us Koleksiyonu’nda “Mecmua-i Maarif” sayılarının var olduğunu belirledim. Bu “Mecmua-i Maarif” sayılarının ilk sayısı 8 Şubat 1874 tarihlidir. Son sayısı ise 30 Eylül 1877’dir. Eğitim gazetesi veya dergisi anlamına gelen “Mecmua-i Maarif” ön sayfasında “İş bu gazete pazardan maada her gün neşrolunur. Menfaat-ı umûmiyeye aid şeyler meccânen tab' olunur” şeklinde yazılı idi. Burada gazetenin Pazar günü hariç her gün yayınlandığı ve halkın yararına ait şeylerin parasız basıldığı belirtilmektedir. Mecmua-i Maarif gazetesi yayınlandığı 1874-1877 yılları esnasında Hasan Efendi de Sivrihisar Müftüsü olarak bulunmaktaydı. Dolayısıyla onun göndereceği yazının bu dergide yayınlanma ihtimali büyüktür. Kırk yıl sonra bu dergiyi Fuat Köprülü’nün incelemesi ve alıntı yapması mantığa uygundur.
Fuat Köprülüzade, Nasreddin Hoca kitabında Nasreddin Hoca’nın hayatı hakkında şunları söylüyor:
“Hoca Nasreddin H. 605′te (M. 1208) Sivrihisar mülhakatından (köylerinden) Horto’da doğmuştur. Babası Abdullah Efendi köy imamıydı. Hoca H. 635 (M. 1237) yıllarında büyük şöhret kazanan Seyyid Mahmudu Hayranı ve Seyyid Hacı İbrahim Sultan’a intisap etmek maksadıyla babasından mevrus köy imamlığını Mehmed adlı bir halifesine bırakarak Akşehir’e hicret etmiş ve 683′te (M. 1284/1285) orada vefat etmiştir.”
Fuat Köprülü, bu hayat hikayesini yazarken hangi bilgileri Sivrihisar Müftüsünün yazısından aldığı, hangisini kendi eklediği çok belirgin değildir. İstanbul Bayezid Kütüphanesi Hakkı Tarık Us Koleksiyonu’nda bulunan “Mecmua-i Maarif” sayıları taranarak bunlarda Sivrihisar Müftüsünün yazısının bulunup bulunmadığı belirlenmelidir ve eğer bu yazı aydınlığa çıkarsa Nasreddin Hoca’nın hayatı hakkında yeni bilgilere ulaşma imkanına sahip oluruz.
